Ortodoksluğun ve Heterodoksluğun Sınırları: İstanbul’da Türbeler ve Kiliseler

Benoît Fliche (1)

1 IDEMEC - Institut d'ethnologie méditerranéenne, européenne et comparative

Giriş Çağdaş Türkiye'de dinin sınırları nedir ? Böyle bir soru ilk bakışta saçma görünebilir. Gerçekten de halkın %99'unun müslüman olduğu söylenen bir ülkede, ulusal kimlikle yakından ilişkilendirilen inanç türdeşliği ilk bakışta inançlar arasındaki farklılıkların görülmesini engeller. Ancak dikkatli bakıldığında, alevîler ve sünnîler, hanefîler ve şafîler, hatta çeşitli tarikatlar (mevlevîlik, nakşibendîlik, vb.) arasındaki son derece güçlü ve biçimlendirici dinî farklılıkları gözlemlemek mümkündür. Bu büyük farklılıklara, daha saklı olduğu ve daha az araştırıldığı halde Türkiye'deki dinsel alanın yapılanmasında etkili olan bir başkasını da eklememiz gerekir : Bu « ortodoksluk » ve « heterodoksluk » arasındaki farktır. Peki « ortodoksluk » ve « heterodoksluk » dendiğinde ne anlamalıyız ? Türk devletinin bir kurum, doğrudan Başbakanlığa bağlı Diyanet İşleri Başkanlığı aracılığıyla bir « ortodoks islam » belirlediği düşünülürse, bu iki terimin kullanımı da yerini bulmuş olur (Massicard, 2007 ; Zarcone, 2004). Diyanet İşleri Başkanlığı inanç ve ibadet meselelerini düzenlemek ve yönetmekle görevlidir. Din görevlilerinin memur kadrolarına atanması işiyle ilgilenir, din adamlarını denetler ve camilerde okunan Cuma hutbelerinin içeriklerini yönlendirir. Laik cumhuriyet devletin din üzerindeki hakimiyetine son vermediği gibi, dini Osmanlı İmparatorluğu'nda olduğundan çok daha fazla düzenler, öğretir, hatta denetler (Bozarslan, 2004). Ürettiği dinî normları topluma dayatmaya çalışan Türk devleti, kendini en yüksek dinî otorite ve din işlerinin yegâne sorumlusu olarak görme eğilimindedir. Bu çerçevede, bazı dinî ibadetler sünnete uymadıkları için gayrı meşrû kabul edilir. Boş inanç, hurafe ya da bidat olarak nitelenir ve kınanır, hatta yasaklanır. Diyanet, camilerde açılan Kuran kursları gibi araçlar yardımıyla, ya da çok daha basit bir biçimde, örneğin vaazlar aracılığıyla, dinî kamusal alanları denetimi altına alarak bir « ortodoks islam » dayatır. Dolayısıyla, ortodoks islamdan söz edildiğinde, doksasını belirleyen ve uygulatmayı amaçlayan bir kurum tarafından resmen tanımlanan bu dine gönderme yapılır. Bunun yanında ya da karşısında ise, « ortopraksi » ya da ortodoks ibadetleri öğütleyen, salık veren ve bazen

Domaines: Anthropologie sociale et ethnologie; Religions

Benoît Fliche. Ortodoksluğun ve Heterodoksluğun Sınırları: İstanbul’da Türbeler ve Kiliseler. Toplumsal Tarih, 2012. ⟨hal-02397137⟩